Môi trường là gì? Môi trường có vai trò và chức năng gì quan trọng đối với con người và sinh vật? Vì sao cần phải bảo vệ môi trường? Và nên áp dụng các biện pháp nào để giữ cho môi trường luôn xanh – sạch – đẹp? Đừng bỏ qua bài viết dưới đây của Jobsnew để có câu trả lời bạn nhé!
1. Định nghĩa và khái niệm về môi trường
1.1 Môi trường tự nhiên, nhân tạo, xã hội và sống
“Môi trường bao gồm cả yếu tố tự nhiên và yếu tố vật chất nhân tạo có mối liên hệ chặt chẽ với nhau, bao quanh con người và ảnh hưởng đến cuộc sống, sản xuất, tồn tại và phát triển của con người cũng như thiên nhiên.” (Theo Điều 1, Luật Bảo vệ Môi trường của Việt Nam).
Môi trường sống của con người có thể chia thành các loại:
- Môi trường tự nhiên
- Môi trường nhân tạo
- Môi trường xã hội
- Môi trường sống
Tổng kết lại, Môi trường là gì? Môi trường có nghĩa rộng là tất cả các yếu tố tự nhiên và xã hội cần thiết cho cuộc sống và sản xuất của con người, bao gồm tài nguyên thiên nhiên, không khí, đất, nước, ánh sáng, cảnh quan và quan hệ xã hội. Môi trường theo nghĩa hẹp là gì? Nó chỉ tập trung vào các yếu tố tự nhiên và xã hội trực tiếp ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống con người.
Ví dụ: Môi trường của học sinh bao gồm nhà trường, thầy cô giáo, bạn bè, nội quy của trường, lớp học, sân chơi, phòng thí nghiệm, vườn trường, tổ chức xã hội như Đoàn, Đội cùng với các quy định của gia đình, họ tộc, làng xóm và các cơ quan hành chính với luật pháp, nghị định, thông tư và quy định khác.
1.2 Phân tích các khái niệm liên quan đến môi trường
Môi trường tự nhiên bao gồm các yếu tố thiên nhiên như vật lý, hóa học, sinh học, tồn tại độc lập với ý muốn của con người nhưng cũng bị ảnh hưởng một phần từ con người. Đó là ánh sáng mặt trời, núi sông, biển cả, không khí, động vật, thực vật, đất, nước…
Môi trường tự nhiên cung cấp không khí để hít thở, đất để xây dựng nhà cửa, trồng trọt, chăn nuôi, cung cấp tài nguyên khoáng sản cho sản xuất và tiêu thụ và là nơi xử lý và chứa đựng chất thải, tạo ra cảnh quan đẹp để giải trí và làm cho cuộc sống con người thêm phong phú.
Môi trường xã hội là tổng thể các mối quan hệ giữa con người. Đó là luật lệ, thể chế, cam kết, quy định, ước định… ở các cấp độ khác nhau như: Liên Hợp Quốc, Hiệp hội các nước, quốc gia, tỉnh, huyện, cơ quan, làng xã, họ tộc, gia đình, tổ nhóm, các tổ chức tôn giáo, tổ chức đoàn thể,…
Môi trường xã hội điều chỉnh hoạt động của con người theo một khung bản chất và tạo ra sức mạnh tập thể thuận lợi cho sự phát triển, làm cho cuộc sống con người khác biệt so với các sinh vật khác.
Ngoài ra, ta còn phân biệt khái niệm môi trường nhân tạo, bao gồm tất cả các yếu tố do con người tạo ra, làm cho cuộc sống tiện ích hơn như ôtô, máy bay, nhà ở, công sở, khu vực đô thị, công viên nhân tạo…
2. Vai trò của môi trường trong đời sống
2.1 Tầm quan trọng đối với con người và sinh vật của môi trường
Môi trường chứa đựng các nguồn tài nguyên quan trọng cho cuộc sống và sản xuất của con người. Tất cả các ngành sản xuất đều liên quan đến tài nguyên tự nhiên như đất nông nghiệp cho trồng lúa, vật liệu xây dựng từ đất, đá và các vật liệu xây dựng khác như xi măng, sắt, thép.
Rừng cung cấp nước, gỗ và bảo vệ sự đa dạng sinh học, biển cung cấp hải sản và nước, động vật và thực vật cung cấp lương thực, không khí, nhiệt độ, năng lượng mặt trời, gió đều là nguồn cung cấp sự sống cho con người. Do đó, con người phụ thuộc rất nhiều vào môi trường. Nếu không có môi trường, sự sống của con người sẽ không thể tồn tại.
Môi trường cũng là nơi chứa đựng các chất phế thải do con người tạo ra. Trong cuộc sống hàng ngày, con người thải ra môi trường hầu hết các loại rác thải và phế thải. Những chất này sau khi bị vi sinh vật phân hủy sẽ trải qua các quá trình sinh địa hóa phức tạp. Chúng có thể tái sử dụng dưới nhiều dạng khác nhau và một phần sẽ tạo thành các độc tố gây hại cho môi trường sống.
Môi trường còn được coi là nơi lưu trữ và cung cấp thông tin cho con người. Điều này được thể hiện qua việc:
- Ghi chép và lưu trữ lịch sử trái đất, tiến hóa của vật chất và sinh vật, cũng như lịch sử văn hóa của loài người.
- Cung cấp không gian và thông tin cảnh báo sớm về các hiểm họa đối với con người và sinh vật sống trên trái đất, như phản ứng sinh lý trước các tai biến tự nhiên và các hiện tượng nguy hiểm như bão, động đất, núi lửa…
- Bảo tồn nguồn gen, loài động thực vật, hệ sinh thái tự nhiên và nhân tạo, cũng như vẻ đẹp thiên nhiên để con người thưởng ngoạn và tôn giáo.
3. Ô nhiễm môi trường: Nguyên nhân, hậu quả và cách khắc phục
3.1 Dấu hiệu và nguyên nhân của ô nhiễm môi trường là gì
Ô nhiễm môi trường là gì? Là tình trạng môi trường tự nhiên bị ô nhiễm, dẫn đến sự thay đổi trong các đặc tính sinh học, hóa học và vật lý của nó. Điều này ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe của con người và các loài sinh vật khác trong tự nhiên.
Nguyên nhân chính của ô nhiễm thường xuất phát từ việc xả thải của con người trong cuộc sống hàng ngày, sinh hoạt và quá trình sản xuất. Ngoài ra, một số hoạt động tự nhiên cũng góp phần vào ô nhiễm. Vấn đề biến đổi khí hậu ở Việt Nam đang nhận được sự quan tâm lớn.
Tình trạng ô nhiễm đang trở nên ngày càng nghiêm trọng và rõ ràng hơn bao giờ hết. Nó không chỉ ảnh hưởng gián tiếp đến tự nhiên mà còn gây tác động trực tiếp đến chất lượng cuộc sống và tạo ra những thay đổi khí hậu đáng kể. Tất cả đều là những minh chứng rõ ràng cho hiện tượng biến đổi khí hậu toàn cầu (hiệu ứng nhà kính), mà có nguồn gốc từ sự ô nhiễm.
Dưới đây là một số dấu hiệu ô nhiễm cụ thể:
- Sự nóng lên của trái đất
- Sự tan chảy băng ở cả hai cực
- Mực nước biển tăng cao
- Đất liền bị xâm nhập
- Sạt lở đất thường xuyên xảy ra ở các khu vực ven sông, ven suối
- Thời tiết thay đổi không đều, từ quá nóng đến quá lạnh. Khó dự đoán thời gian mưa nắng.
- Sâu bệnh hại gia tăng khó điều trị
- Nguồn nước dần mất đi
- Các vấn đề về sức khỏe con người đang tăng lên
- Tình trạng suy giảm tầng ôzôn
- Thảm họa lũ lụt và hạn hán ngày càng nghiêm trọng
- Sự nóng lên của trái đất và tăng nhiệt độ bề mặt
- Biển cả dâng lên và xâm nhập mặn thường xuyên
- Hiện tượng sạt lở đất ở các vùng ven biển, ven sông, ven suối
- Sự gia tăng của sâu bệnh hại khó điều trị
- Cạn kiệt nguồn nước
- Đất đai trở nên khô cằn
- Sự gia tăng của các loại dịch bệnh, khó có cách điều trị triệt để
3.2 Hậu quả của ô nhiễm môi trường là gì và các biện pháp khắc phục
Trong không khí, sự thiếu hụt tầng ôzôn và tăng hiệu ứng nhà kính đã gây ra sự nóng lên của Trái đất, dẫn đến hiện tượng tan băng và dâng cao mực nước biển ảnh hưởng đến cuộc sống của một số khu vực trên thế giới. Ngoài ra, các vấn đề ô nhiễm không khí như khói bụi, khí thải,… cũng gây ra các bệnh về đường hô hấp và ung thư da.
Trong nước, nguồn nước bị ô nhiễm có thể gây hủy diệt một phần hoặc toàn bộ sinh vật sống trong đó, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người và dẫn đến thiếu nước ngọt cho sinh hoạt.
Trên đất bị ô nhiễm, các loại cây trồng và hoa màu sẽ không có năng suất cao, ảnh hưởng đến kinh tế và sức khỏe con người. Ô nhiễm đất cũng dẫn đến ô nhiễm nguồn nước ngầm và thiếu nước dùng cho sinh hoạt. Ngoài ra, đất bị ô nhiễm còn thu hẹp môi trường sống của nhiều loài động, thực vật.
Cách để khắc phục hậu quả của ô nhiễm:
- Tăng cường công tác tuyên truyền để nâng cao ý thức của người dân về tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường.
- Đẩy mạnh quản lí nhà nước, thể chế và pháp luật về bảo vệ môi trường.
- Thực hiện việc trồng cây xanh, trồng rừng để tăng diện tích rừng phòng hộ.
- Xây dựng bể xử lí chất thải từ các khu dân cư, nhà máy.
- Xây dựng hệ thống hút bụi tại các khu công nghiệp.
- Khai thác hợp lý và sử dụng tiết kiệm, bền vững các nguồn tài nguyên.
- Bảo tồn đa dạng sinh học.
- Tăng cường năng lực nghiên cứu và phát triển công nghệ về bảo vệ môi trường.
- Đẩy mạnh xã hội hóa công tác bảo vệ môi trường.
- Tăng cường hợp tác quốc tế về bảo vệ môi trường.
- Thường xuyên thực hiện việc đánh giá tác động môi trường thông qua việc lấy mẫu (Đất, nước, không khí,…) phân tích các thông số gây ảnh hưởng đến sức khỏe con người, từ đó có cơ sở để tăng cường các biện pháp bảo vệ môi trường và khắc phục hậu quả của ô nhiễm, nếu có.
4. Bảo vệ môi trường là gì? Đâu là nghĩa vụ và biện pháp
4.1 Trách nhiệm chung trong bảo vệ môi trường là gì?
Vai trò của mỗi cá nhân và hộ gia đình trong công tác bảo vệ môi trường rất quan trọng. Bảo vệ môi trường không chỉ là trách nhiệm của Đảng, Nhà nước, hay các cơ quan tổ chức mà còn là trách nhiệm của toàn bộ xã hội. Điều này đã được quy định trong các văn bản pháp luật của nước ta, như Hiến pháp và Luật Bảo vệ môi trường. Mọi người đều có quyền sống trong môi trường trong lành và có nghĩa vụ bảo vệ môi trường.
Bảo vệ môi trường là quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của mọi cơ quan, tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đình và cá nhân. Ngoài ra, nhà nước cũng tạo điều kiện thuận lợi để mọi người tham gia vào việc bảo vệ môi trường và có chính sách khen thưởng những đóng góp tích cực trong công tác này.
Theo quy định tại Điều 60 của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, hộ gia đình và cá nhân có trách nhiệm bảo vệ môi trường như sau:
- Giảm thiểu, phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn, thu gom và chuyển rác thải sinh hoạt đã được phân loại đến đúng nơi quy định;
- Giảm thiểu, xử lý và xả nước thải sinh hoạt đúng nơi quy định, không để vật nuôi gây mất vệ sinh trong khu dân cư;
- Không phát tán khí thải, gây tiếng ồn, độ rung và tác động khác gây ô nhiễm, ảnh hưởng xấu đến cộng đồng dân cư xung quanh;
- Chi trả kinh phí dịch vụ thu gom, vận chuyển và xử lý chất thải theo quy định của pháp luật;
- Tham gia hoạt động bảo vệ môi trường tại cộng đồng dân cư;
- Có công trình vệ sinh theo quy định. Trường hợp chưa có công trình, thiết bị xử lý nước thải, khi xây dựng mới hoặc cải tạo, sửa chữa nhà ở riêng lẻ tại đô thị, khu dân cư tập trung, phải xây lắp công trình, thiết bị xử lý nước thải tại chỗ đáp ứng yêu cầu về bảo vệ môi trường là gì theo quy định.
- Chuồng trại chăn nuôi quy mô hộ gia đình (10 đơn vị vật nuôi) phải bảo đảm vệ sinh, không gây ô nhiễm tiếng ồn, phát tán mùi khó chịu, chất thải từ hoạt động chăn nuôi phải được thu gom, xử lý theo quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường là gì và quy định khác của pháp luật có liên quan.
4.2 Các biện pháp bảo vệ môi trường hiệu quả
- Hạn chế rác thải nhựa
Việc hạn chế hoặc tái sử dụng túi nilon và vật dụng làm từ nhựa là một biện pháp quan trọng để bảo vệ môi trường. Túi nilon và các vật dụng nhựa không phân hủy tự nhiên và tạo ra rất nhiều rác thải nhựa. Việc giảm thiểu việc sử dụng túi nilon và vật dụng nhựa giúp giảm lượng rác thải nhựa và ô nhiễm.
Thay vào đó, chúng ta nên sử dụng túi vải tái sử dụng và các vật dụng làm từ các vật liệu thân thiện với môi trường như gỗ, giấy tái chế, hay thủy tinh.
- Tăng cường tái chế
Tận dụng lại các vật dụng có thể tái chế là một phương pháp tốt để giảm thiểu lượng rác thải và bảo vệ môi trường. Thay vì vứt bỏ các vật dụng, chúng ta có thể tìm cách sử dụng lại chúng hoặc biến chúng thành những vật dụng mới. Ví dụ, chai nhựa có thể được tái chế thành chậu cây, bình nước hoặc vật trang trí.
Chúng ta cũng có thể tái chế giấy, hộp carton hoặc vải thành các vật dụng khác như hộp đựng, túi xách hoặc quần áo tái chế.
- Tận dụng nguồn năng lượng có sẵn
Việc áp dụng các nguồn năng lượng sạch như năng lượng mặt trời, gió, thủy điện và nhiên liệu sinh học không chỉ giúp giảm lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính mà còn giúp tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên. Ưu tiên sử dụng các nguồn năng lượng sạch cũng có nghĩa là hạn chế sử dụng các nguồn năng lượng gây ô nhiễm như than đá và dầu mỏ.
Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách khuyến khích sử dụng năng lượng sạch và đầu tư vào các dự án năng lượng tái tạo nhằm bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.
- Trồng và gìn giữ cây xanh
Trồng và chăm sóc cây xanh là một hoạt động quan trọng để bảo vệ môi trường và tạo ra không gian sống trong lành cho cộng đồng. Cây xanh không chỉ cung cấp ôxy và hấp thụ khí CO2, mà còn giúp giảm nhiệt độ, tạo bóng mát và làm giảm tiếng ồn.
Việt Nam đã nhận thức được tầm quan trọng của việc trồng cây và đã triển khai nhiều chương trình và dự án nhằm khuyến khích và hỗ trợ người dân trong việc trồng và chăm sóc cây xanh. Việc này không chỉ góp phần bảo vệ môi trường mà còn tạo ra một không gian sống xanh, đẹp và làm tăng chất lượng cuộc sống của mọi người.
- Xử lý rác đúng cách
Sử dụng các loại thùng rác phân loại chuyên dụng, tuân thủ các biển báo rác thải nhà nước quy định, không vứt rác bừa bãi.
- Tiết kiệm điện năng
Tiết kiệm điện năng là làm gì? Bạn có thể thực hiện những hành động sau:
- Tắt đèn khi không sử dụng: Hãy nhớ tắt đèn khi ra khỏi phòng hoặc khi không cần thiết.
- Sử dụng đèn LED: Đèn LED tiêu thụ ít năng lượng hơn so với đèn huỳnh quang và có tuổi thọ cao hơn.
- Tắt các thiết bị điện khi không sử dụng: Đừng để các thiết bị như TV, máy tính, điều hòa không khí hoặc quạt điện hoạt động khi không cần thiết.
- Sử dụng các thiết bị tiết kiệm năng lượng: Khi mua các thiết bị điện mới, hãy chọn những thiết bị có nhãn hiệu tiết kiệm năng lượng.
- Sử dụng năng lượng mặt trời: Nếu có điều kiện, hãy sử dụng năng lượng mặt trời để nấu nướng hoặc sưởi ấm nước.
- Kiểm tra và bảo dưỡng định kỳ: Hãy kiểm tra và bảo dưỡng các thiết bị điện như tủ lạnh, máy giặt, máy lạnh để đảm bảo chúng hoạt động hiệu quả và tiết kiệm năng lượng.
Ngoài những cách trên bạn cũng có thể áp dụng thêm các biện pháp khác như tiết kiệm giấy khi in ấn, xử lý nước thải đúng cách trước khi thải ra môi trường,…
5. Pháp luật về môi trường ở Việt Nam?
5.1 Văn bản pháp luật, Nghị định và Thông tư về môi trường
Quy định về môi trường đã được định chế trong các văn bản quy phạm pháp luật của nước ta, cụ thể như sau:
- Theo Điều 43 Hiến pháp Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 đã quy định: “Mọi người có quyền được sống trong môi trường trong lành và có nghĩa vụ bảo vệ môi trường”. Quy định này ghi nhận quyền và nghĩa vụ về bảo vệ môi trường của công dân, tạo cơ sở hiến định cho việc xác lập quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm bảo vệ môi trường.
- Tại Điều 4 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có quy định: “Bảo vệ môi trường là quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của mọi cơ quan, tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đình và cá nhân. Cơ quan, tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đình và cá nhân được hưởng lợi từ môi trường có nghĩa vụ đóng góp tài chính cho hoạt động bảo vệ môi trường; gây ô nhiễm, sự cố và suy thoái môi trường phải chi trả, bồi thường thiệt hại, khắc phục, xử lý và chịu trách nhiệm khác theo quy định của pháp luật”.
- Tại Điều 5 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, nhà nước có chính sách để tạo điều kiện thuận lợi cho cơ quan, tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đình và cá nhân tham gia thực hiện, kiểm tra, giám sát hoạt động bảo vệ môi trường. Bảo đảm quyền lợi của tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đình và cá nhân đóng góp cho hoạt động bảo vệ môi trường. Tôn vinh, khen thưởng cơ quan, tổ chức, cộng đồng dân cư, hộ gia đình và cá nhân có đóng góp tích cực trong hoạt động bảo vệ môi trường là gì theo quy định của pháp luật.
- Tại Điều 163 Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có quy định: Tổ chức, cá nhân có quyền khiếu nại về hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường của cơ quan, tổ chức, cá nhân theo quy định của pháp luật. Cá nhân có quyền tố cáo hành vi vi phạm pháp luật làm suy thoái môi trường là gì với cơ quan, người có thẩm quyền theo quy định của pháp luật về tố cáo.
Quy định về thu gom, xử lý rác thải sinh hoạt
a) Chất thải rắn sinh hoạt phát sinh từ hộ gia đình, cá nhân được phân loại theo nguyên tắc như sau:
- Chất thải rắn có khả năng tái sử dụng, tái chế;
- Chất thải thực phẩm;
- Chất thải rắn sinh hoạt khác (có thể phân thành nhiều loại tùy theo khả năng thu gom, xử lý tại địa phương)
b) Hộ gia đình, cá nhân ở đô thị phải chứa, đựng chất thải rắn sinh hoạt sau khi thực hiện phân loại theo quy định nêu trên vào các bao bì để chuyển giao như sau:
- Chất thải rắn có khả năng tái sử dụng, tái chế được chuyển giao cho tổ chức, cá nhân tái sử dụng, tái chế hoặc cơ sở có chức năng thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt;
- Chất thải thực phẩm và chất thải rắn sinh hoạt khác phải được chứa, đựng trong bao bì theo quy định và chuyển giao cho cơ sở có chức năng thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt.
Ghi chú: Chất thải thực phẩm có thể được sử dụng làm phân bón hữu cơ, làm thức ăn chăn nuôi.
c) Hộ gia đình, cá nhân ở nông thôn phát sinh chất thải rắn sinh hoạt sau khi thực hiện phân loại theo quy định nêu trên thực hiện quản lý như sau:
- Tận dụng tối đa chất thải thực phẩm để làm phân bón hữu cơ, làm thức ăn chăn nuôi;
- Chất thải rắn có khả năng tái sử dụng, tái chế được chuyển giao cho tổ chức, cá nhân tái sử dụng, tái chế hoặc cơ sở có chức năng thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt;
- Chất thải thực phẩm không thực hiện theo quy định tại điểm a khoản này phải được chuyển giao cho cơ sở có chức năng thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt;
- Chất thải rắn sinh hoạt khác phải được chứa, đựng trong bao bì theo quy định và chuyển giao cho cơ sở có chức năng thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt.
d) Việc phân loại, thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải cồng kềnh được thực hiện theo quy định của Ủy ban nhân dân cấp tỉnh.
đ) Hộ gia đình, cá nhân có trách nhiệm chuyển chất thải rắn sinh hoạt đã được phân loại đến điểm tập kết theo quy định hoặc chuyển giao cho cơ sở thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt.
Kết luận
Qua việc giáo dục và tuyên truyền, mọi người cần nhận thức rõ về tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường là gì và thay đổi hành vi để giữ gìn nguồn tài nguyên và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Đồng thời, các chính sách và quy định cần được áp dụng để đảm bảo sự bền vững và phát triển của môi trường, từ đó góp phần vào sự phồn thịnh của xã hội và kinh tế. Ngoài ra cũng cần áp dụng các biện pháp quan trắc môi trường hiệu quả.
Hy vọng bài viết trên đã giúp bạn hiểu hơn về môi trường là gì? Đừng quên theo dõi Jobsnew và Jobsnew Blog để cập nhật thêm những thông tin hữu ích khác bạn nhé!
