Gaslighting hay còn gọi là thao túng tâm lý, là một thuật ngữ được nhiều người nhắc đến nhưng chưa chắc ai cũng nắm rõ ý nghĩa và nguồn gốc của nó. Hiện tượng này thường xuất hiện trong nhiều khía cạnh của cuộc sống, từ mối quan hệ tình cảm đến môi trường làm việc. Vậy làm sao để nhận biết những dấu hiệu cho thấy bạn đang bị thao túng và cách để đối phó với nó? Hãy cùng Jobsnew khám phá chi tiết qua bài viết dưới đây.
1. Định nghĩa và nguồn gốc của Gaslighting
1.1. Sự hình thành và phát triển của Gaslighting
Gaslighting là gì? Gaslighting là một hình thức lạm dụng tinh thần, trong đó một người dùng các thủ đoạn tinh vi để khiến người khác nghi ngờ khả năng nhận thức và trí nhớ của chính mình. Bằng cách gieo rắc sự hoài nghi về tư duy và trải nghiệm cá nhân của nạn nhân, kẻ thao túng tìm cách kiểm soát và chi phối họ. Những kẻ này thường sử dụng ngôn ngữ để gây sợ hãi và làm mất niềm tin của nạn nhân vào bản thân.
Việc liên tục nghi ngờ chính mình có thể dần dần làm suy giảm sự tự tin của nạn nhân, khiến họ dễ bị tác động từ bên ngoài. Đây là một quá trình diễn ra chậm rãi và khó nhận biết. Ban đầu, nạn nhân thậm chí có thể cảm thấy có lỗi khi nghi ngờ kẻ đang thao túng mình.
Thuật ngữ “Gaslighting” bắt nguồn từ một vở kịch người Anh năm 1938 tên là “Gas Light” và các phiên bản phim chuyển thể sau đó. Câu chuyện xoay quanh một người chồng dùng nhiều phương pháp để làm vợ mình tin rằng cô đang mất trí, bao gồm việc thay đổi cường độ ánh sáng của đèn gas trong nhà và sau đó phủ nhận việc này, khiến cô cảm thấy bất an và hoang mang.
1.2. Các hình thức và môi trường xuất hiện của Gaslighting
Gaslighting có thể xuất hiện dưới nhiều hình thức và trong nhiều môi trường khác nhau. Gaslighting trong tình yêu đến nơi làm việc, thậm chí là ở ngay trong chính gia đình của mình.
Dưới đây là một số ví dụ về các hình thức và môi trường mà hành vi thao túng thường xảy ra:
1.2.1. Hình thức Gaslighting
- Phủ nhận sự thật: Kẻ thao túng liên tục phủ nhận các sự kiện hoặc trải nghiệm đã xảy ra, khiến nạn nhân nghi ngờ trí nhớ và nhận thức của mình.
- Tạo ra sự hoài nghi: Kẻ thao túng thường xuyên đưa ra các thông tin sai lệch hoặc gây hiểu lầm để nạn nhân không chắc chắn về sự thật.
- Gây nhầm lẫn: Sử dụng ngôn ngữ và thông tin phức tạp để làm nạn nhân bối rối và không thể đánh giá tình hình một cách rõ ràng.
- Khiển trách và đổ lỗi: Kẻ thao túng liên tục đổ lỗi cho nạn nhân về mọi vấn đề, khiến họ cảm thấy tội lỗi và bất an.
- Thao túng cảm xúc: Sử dụng tình cảm và cảm xúc của nạn nhân để kiểm soát họ, chẳng hạn như làm cho họ cảm thấy có lỗi hoặc sợ hãi.
1.2.2. Môi trường Gaslighting
- Mối quan hệ cá nhân: Gaslighting thường xảy ra trong các mối quan hệ tình cảm, như giữa vợ chồng hoặc bạn bè, nơi kẻ thao túng sử dụng tình cảm để kiểm soát đối phương.
- Gia đình: Trong gia đình, một thành viên có thể thao túng các thành viên khác, làm cho họ cảm thấy bất an và mất niềm tin vào bản thân.
- Nơi làm việc: Gaslighting có thể xảy ra giữa các đồng nghiệp hoặc giữa sếp và nhân viên, nơi kẻ thao túng dùng quyền lực và thông tin để kiểm soát và làm mất tinh thần người khác.
- Xã hội và chính trị: Các lãnh đạo hoặc tổ chức có thể sử dụng hành vi thao túng tâm lý để kiểm soát công chúng hoặc nhóm người nhất định, tạo ra sự hoang mang và chia rẽ.
- Giáo dục: Giáo viên hoặc người hướng dẫn có thể sử dụng Gaslighting để kiểm soát học sinh hoặc sinh viên, làm họ mất niềm tin vào khả năng học tập và đánh giá của mình.
Gaslighting là một hành vi nguy hiểm và có thể gây tổn thương tâm lý nghiêm trọng cho nạn nhân. Hiểu rõ về các hình thức và môi trường của nó có thể giúp nhận diện và đối phó hiệu quả hơn.
2. Dấu hiệu nhận biết Gaslighting
2.1. Các biểu hiện phổ biến của Gaslighting trong môi trường công sở và gia đình
Để tránh trở thành nạn nhân của thao túng tâm lý tại nơi làm việc, cần chú ý các dấu hiệu sau:
- Lời nói và hành động: Kẻ thao túng dùng ngôn từ làm bạn nghi ngờ chính mình, như “Anh/Chị nói vậy là vì lo lắng cho em.”
- Liên tục đổ lỗi: Họ thường đổ lỗi cho người khác dù lỗi không thuộc về bạn.
- Bóp méo sự thật: Phủ nhận những gì đã xảy ra, làm bạn nghi ngờ bản thân.
- Hạ thấp giá trị bản thân: Khi nhờ giúp đỡ, bạn nhận những câu làm giảm tự tin như “Tại sao bạn cứ hỏi mãi?”
- Thường xuyên “quên”: Họ biện minh rằng họ quên những gì đã xảy ra để tránh trách nhiệm.
- Trốn tránh trách nhiệm và hạ thấp công sức người khác: Họ phủ nhận sự đóng góp của bạn và đổ lỗi cho bạn.
- Liên tục chỉ trích: Chỉ trích công khai không mang tính xây dựng, làm tổn thương lòng tự trọng của bạn.
- Lấy sự quan tâm làm cái cớ: Dùng sự quan tâm giả tạo để biện minh cho hành động Gaslighting.
- Bạn là tâm điểm của sự bàn tán: Họ lan truyền những câu chuyện không hay về bạn, làm bạn cảm thấy bị cô lập.
- Bị loại khỏi dự án quan trọng: Bạn dần bị loại khỏi các dự án và quyết định quan trọng, làm bạn cảm thấy bị phớt lờ.
2.2. Sự thao túng, đổ lỗi và hạ thấp giá trị người khác
Gaslighting nghĩa là gì? Đây là một hình thức thao túng tâm lý khiến nạn nhân nghi ngờ chính mình, ký ức hoặc nhận thức về sự việc, dẫn đến mất tự tin và tự nghi ngờ bản thân. Dưới đây là một số dấu hiệu nhận biết:
Thao túng:
- Lời nói mâu thuẫn: Kẻ thao túng thay đổi câu chuyện để làm nạn nhân bối rối.
- Chối bỏ sự thật: Phủ nhận những gì đã xảy ra hoặc những gì họ đã nói, mặc dù nạn nhân biết rõ sự thật.
- Biện minh phi lý: Đưa ra lý do không hợp lý để biện minh cho hành động của mình.
Đổ lỗi:
- Đổ lỗi cho nạn nhân: Quy trách nhiệm cho nạn nhân về các vấn đề hoặc sự cố xảy ra.
- Gây cảm giác tội lỗi: Làm cho nạn nhân cảm thấy tội lỗi về những điều không hợp lý.
Hạ thấp giá trị người khác:
- Chế giễu và phê phán: Thường xuyên chế giễu hoặc phê phán để hạ thấp lòng tự trọng của nạn nhân.
- So sánh tiêu cực: So sánh nạn nhân với người khác một cách tiêu cực.
- Làm mất giá trị: Giảm giá trị những thành tựu hoặc phẩm chất của nạn nhân, khiến họ cảm thấy vô dụng.
2.3. Hội chứng Stockholm và mối liên hệ với Gaslighting
Dưới đây là mối quan hệ giữa Hội chứng Stockholm và Gaslighting:
| Tiêu chí | Hội chứng Stockholm | Gaslighting |
| Định nghĩa | Hội chứng Stockholm là hiện tượng nạn nhân của sự bắt cóc hoặc bị giam cầm phát triển tình cảm tích cực đối với kẻ bắt cóc. | Gaslighting là một hình thức lạm dụng tâm lý, trong đó người lạm dụng tìm cách làm nạn nhân nghi ngờ về chính trí nhớ, nhận thức và lý trí của mình. |
| Cơ chế hình thành | – Sự gắn kết cảm xúc do nạn nhân dựa vào kẻ bắt cóc để tồn tại.
– Nạn nhân có thể cảm thấy biết ơn kẻ bắt cóc vì không bị hại nặng hơn. |
– Sự thao túng liên tục nhằm làm suy yếu lòng tự tin và lòng tự trọng của nạn nhân.
– Sử dụng các thủ đoạn như phủ nhận, bóp méo sự thật để nạn nhân mất phương hướng. |
| Biểu hiện chính | – Nạn nhân cảm thấy gắn bó hoặc thậm chí yêu thương kẻ bắt cóc.
– Bênh vực hoặc bảo vệ hành động của kẻ bắt cóc. |
– Nạn nhân nghi ngờ trí nhớ và nhận thức của mình.
– Cảm giác mất tự tin, hoang mang và phụ thuộc vào người lạm dụng để xác định thực tế. |
| Hậu quả | – Tâm lý phức tạp khi đối diện với tình cảm trái ngược.
– Khó khăn trong việc xác định lại cảm xúc và sự thật sau khi sự việc kết thúc. |
– Suy giảm lòng tự trọng và tự tôn của bản thân.
– Tình trạng căng thẳng, lo lắng, và đôi khi trầm cảm. |
| Liên hệ giữa hai hiện tượng | – Cả hai đều là kết quả của mối quan hệ quyền lực bất cân xứng và bị thao túng tâm lý. | – Kẻ bắt cóc có thể sử dụng Gaslighting để kiểm soát nạn nhân, tạo ra hội chứng Stockholm. |
3. Hậu quả và tác động của hành vi thao túng tâm lý
3.1. Tác động tâm lý và cảm xúc đối với nạn nhân
Thao túng tâm lý là một hình thức lạm dụng tâm lý mà người khác cố gắng làm cho nạn nhân mất tự tin vào nhận thức của bản thân và hiểu biết của mình về thế giới xung quanh. Tác động tâm lý và cảm xúc của nạn nhân bị thao túng tâm lý có thể rất nặng nề và kéo dài:
- Mất tự tin: Thao túng tâm lý làm mất đi lòng tin vào bản thân và khả năng đánh giá đúng sai của nạn nhân. Họ có thể cảm thấy không đáng tin cậy và không đủ giá trị.
- Rối loạn cảm xúc: Nạn nhân có thể trải qua sự thay đổi cảm xúc đột ngột từ sự bất an, tự trách bản thân đến sự tự hỏi và hoang mang. Họ có thể cảm thấy lo lắng, trầm cảm và cô đơn.
- Bất ổn tinh thần: Thao túng tâm lý có thể dẫn đến sự bất ổn tinh thần và căng thẳng liên tục. Nạn nhân có thể trải qua những cảm xúc phức tạp như lo lắng, sợ hãi và hoài nghi về chính mình và thế giới xung quanh.
- Cảm giác phụ thuộc: Người bị thao túng tâm lý thường cảm thấy phụ thuộc vào người làm thao túng tâm lý vì họ không còn tin tưởng vào khả năng quyết định của mình.
- Sự cô lập: Hiệu ứng Gaslighting thường đi kèm với việc cô lập nạn nhân khỏi nguồn hỗ trợ xã hội. Điều này làm tăng cảm giác cô đơn và không bảo vệ được bản thân.
- Khó khăn trong mối quan hệ: Nạn nhân bị thao túng tâm lý có thể gặp nhiều khó khăn trong việc xây dựng và phát triển các mối quan hệ xã hội và tình cảm, do sự mất tự tin và sợ hãi về việc bị lừa dối hoặc tổn thương lại.
3.2. Ảnh hưởng lâu dài và hậu quả của thao túng tâm lý
Gaslighting là quá trình chi phối, kiểm soát hoặc ảnh hưởng đến suy nghĩ, cảm xúc và hành vi của người khác một cách không rõ ràng hoặc bắt buộc của họ. Có nhiều hậu quả lâu dài và ảnh hưởng của thao túng tâm lý, bao gồm:
- Tổn thương tâm lý: Thao túng tâm lý có thể gây ra tổn thương tâm lý nghiêm trọng, bao gồm cả mất tự tin, sợ hãi, lo lắng, trầm cảm và cảm giác tự trách.
- Hủy hoại mối quan hệ: Thao túng tâm lý thường dẫn đến việc hủy hoại mối quan hệ cá nhân, gia đình và xã hội. Người bị thao túng thường mất niềm tin vào người khác và có thể trở nên cô độc và cách biệt.
- Ảnh hưởng đến sức khỏe: Tác động của thao túng tâm lý có thể lan rộng ra đến sức khỏe vật lý, gây ra căng thẳng, giảm hệ miễn dịch, vấn đề về giấc ngủ và các vấn đề sức khỏe khác.
- Tác động xã hội: Thao túng tâm lý không chỉ ảnh hưởng đến người bị thao túng mà còn có thể tác động xấu đến cộng đồng xã hội nói chung, bằng cách tạo ra môi trường không an toàn và không công bằng.
- Lặp lại chu kỳ thao túng: Người bị thao túng tâm lý có nguy cơ cao hơn để trở thành kẻ thao túng trong tương lai, tạo ra một chu kỳ tiêu cực và phá vỡ mối quan hệ.
- Khó khăn trong việc hòa nhập: Tác động của thao túng tâm lý có thể làm cho người bị thao túng gặp khó khăn trong việc hòa nhập và thích nghi với xã hội, công việc và cuộc sống hàng ngày.
4. Cách phòng vệ và đối phó với hành vi thao túng tâm lý
4.1. Phát hiện và xác định hành vi thao túng tâm lý
Để thoát khỏi sự thao túng tâm lý, quan trọng là phải hiểu rõ về bản chất của nó, nhận biết người thực hiện và cách thức thực hiện. Bạn cần ghi chú lại những lần nghi ngờ bản thân để nhận ra dấu hiệu của sự thao túng này.
Hãy thông báo cho những người quen thân, bạn bè hoặc chuyên gia tâm lý về tình trạng mình đang bị thao túng. Chia sẻ cảm xúc của bạn sẽ giúp mọi người hiểu rõ hơn về tình hình và cùng nhau xác định giải pháp. Điều này sẽ giúp bạn thoát khỏi tình trạng gaslighting một cách nhanh chóng và hiệu quả.
4.2. Cách xây dựng sự tự tin và bảo vệ bản thân
Bạn là người duy nhất có quyền quyết định về bản thân mình, không ai khác. Do đó, hãy tin tưởng hoàn toàn vào trí óc và cảm nhận của chính bạn. Nếu ai đó cố gắng chứng minh rằng bạn sai trong mọi tình huống, điều này là không bình thường và cần phải xem xét lại để nhận biết dấu hiệu của sự thao túng tâm lý.
4.3. Nhờ vào sự hỗ trợ và tư vấn chuyên nghiệp
Thường thì, những kẻ thao túng tâm lý hiếm khi xuất hiện trong cuộc sống hàng ngày của bạn. Mặc dù họ thường không hoạt động theo nhóm, nhưng khả năng này vẫn tồn tại. Vì vậy, nếu bạn nghi ngờ một người nào đó đang gaslighting bạn, bạn có thể nhờ sự giúp đỡ và tư vấn từ những người thân thiết khác như bố mẹ, bạn bè, hoặc vợ/chồng. Bằng cách thay đổi góc nhìn, bạn có thể phân tích mối quan hệ một cách toàn diện và chính xác hơn.
Kết luận
Ranh giới giữa ý kiến xây dựng và Gaslighting thật sự rất mong manh. Quan trọng là bạn phải có khả năng phân biệt giữa ý kiến được đưa ra từ lòng chân thành và tôn trọng. Đồng thời, việc phòng tránh và xử lý ngay từ những dấu hiệu ban đầu của sự thao túng tâm lý sẽ giúp duy trì sức khỏe tinh thần và tăng cường sự tự tin của bạn.
Đừng ngần ngại đến với Jobsnew hoặc Jobsnew Blog để tìm hiểu thêm về Gaslighting và nhận được thông tin hữu ích.
